Uczeń zdolny w świetlicy szkolnej

Podstawowym celem prowadzonej przez świetlicę szkolną działalności jest zapewnienie dzieciom opieki i rozwoju osobowości. Uzupełniając pracę wychowawczą realizowaną w czasie lekcji świetlica kształtuje dobre nawyki wychowanków w zakresie organizowania czasu wolnego, tworzy warunki do rozwijania indywidualnych zainteresowań i zdolności, kształtuje postawy społeczno-moralne dzieci. Zadaniem świetlicy szkolnej jest również wspieranie rodziny w pracy wychowawczej opartej na zasadach partnerstwa, przepływu informacji, pozytywnej motywacji, jedności działań.
Każdy wychowawca świetlicy powinien poznać swoich podopiecznych, ich potrzeby, problemy i sytuację rodzinną. Źródłem ważnych informacji o dziecku są przede wszystkim: rodzice lub inni opiekunowie dziecka, nauczyciele uczący, pedagog szkolny, psycholog szkolny, logopeda oraz dokumenty (orzeczenia, opinie, IPET, kwestionariusz ucznia itp.)
Ze świetlicy korzystają uczniowie różnych klas i poziomów, są wśród nich dzieci zarówno wybitnie zdolne jak i takie, które nie radzą sobie z nauką.
Największą trudnością jaką napotyka wychowawca świetlicy w pracy z dzieckiem zdolnym jest jego identyfikacja. G. Hildreth definiuje je jako to, które przewyższa swoich rówieśników uzdolnieniami innymi niż tylko fizyczne, ma wysokie możliwości intelektualne i wyniki w nauce, szybciej niż rówieśnicy rozwija się umysłowo, ma ponadprzeciętne zdolności ogólne lub specjalne, wykazuje myślenie twórcze, uzdolnienia ogólne lub specyficzne, przywódcze, artystyczne, psychomotoryczne, ma dzięki uzdolnieniom duże szanse uzyskania wysokich osiągnięć. Jak się poniżej przekonamy uczeń zdolny nie zawsze musi mieć wysokie wyniki, jednak dla potrzeb tego artykułu przyjęto definicję ucznia zdolnego jako tego, który nie ma trudności w nauce.
Identyfikacji dzieci zdolnych można dokonać na podstawie testów, wyników sprawdzianów wiadomości, zwycięstw w konkursach przedmiotowych, nominacji przyznanej przez eksperta z konkretnej dziedziny zainteresowań ucznia, rodziców, grono rówieśników, samego nauczyciela, samego ucznia. Jednak nie jest to sprawa łatwa.
Istnieją w szkole narzędzia – testy do identyfikacji uzdolnień stanowiące załącznik do programu wspierania zdolnych, jednak badają one tylko uzdolnienia językowe i matematyczne, co może znacznie spłycać obraz pełnych zdolności ucznia. Praca psychologa w szkole, który wykonałby profesjonalny test i zinterpretował wyniki uzyskane w badaniu indywidualnym testem inteligencji znacznie skróciłaby czas identyfikacji ucznia zdolnego. W świetlicy ta identyfikacja odbywa się zwykle metodą prób i błędów, przede wszystkim korzysta się z informacji nauczycieli uczących w klasie lub własnych obserwacji i wywiadów.
W identyfikacji uczniów zdolnych pomaga różnorodność proponowanych zadań i zajęć świetlicowych. Tam gdzie nauczyciel –wychowawca pracuje z przynależną do siebie tą samą grupą identyfikacja ucznia zdolnego jest łatwiejsza. W naszej świetlicy, jak w wielu, ze względu na specyfikę organizacji i warunki lokalowe nie jest możliwa codzienna praca ze stałym zespołem, dlatego proces poznania dzieci jest dłuższy i wymaga większej ilości zabiegów oraz konsultacji między wychowawcami. Zdarza się, że uczniowie zdolni są postrzegani jako zupełnie przeciętni. Zwykle powodem gorszych osiągnięć jest konflikt między wewnętrznymi potrzebami akceptacji i sukcesu uzdolnionych, a warunkami klasy szkolnej. Niekiedy zdolni uczniowie tłumią własne możliwości ze strachu przed odrzuceniem czy presją ze strony grupy rówieśniczej.
W warunkach świetlicy szkolnej często otwierają się oni ze względu na inny charakter pracy na zajęciach oraz na fakt braku jarzma „najlepszego w klasie”. Dla tego typu zdolnych świetlica z grupami mieszanymi z różnych zespołów klasowych jest szansą ich odkrycia.
Zdarza się również, że zachowania uczniów zdolnych przybierają formę nadpobudliwości irytującej zarówno rodziców, grono rówieśników jak nauczycieli. Możemy wyróżnić kilka rodzajów nadpobudliwości dziecka zdolnego, Nadpobudliwość intelektualna, która uwidacznia się w pytaniach kierowanych do dorosłych, wyobrażeniowa jawi się tworzeniem swojego własnego, wewnętrznego świata, gdzie uczniowie posługują się często niezrozumiałym dla otoczenia „magicznym”, abstrakcyjnym językiem werbalnym
i niewerbalnym (gestami, minami), emocjonalna jest widoczna w postaci nadmiernej reakcji emocjonalnej na dany bodziec, zmysłowo – sensoryczna, która objawia się nadmierną ekspresją i psychomotoryczna określana jako dekoncentracja uwagi i brak skupienia.
Praca w świetlicy z takimi uczniami jest wyjątkowo trudna ponieważ zwykle wielość i różnorodność bodźców oraz kiepskie warunki lokalowe nie sprzyjają dobremu funkcjonowaniu nadpobudliwych uczniów. Stale dokonywane są próby organizowania rozładowujących napięcia zajęć wyciszających czy ruchowych, ale szanse na uzyskanie trwałych efektów w zachowaniu nadpobudliwych uczniów jest znikoma.
Ciekawym przypadkiem są uczniowie, którzy zwykle przysparzają nauczycielom wiele trosk- uczniowie nudzący się w szkole – to uczniowie, którzy nie są zainteresowani wykonywaniem zbyt łatwych zadań szkolnych, gdyż nie mobilizują ich do podejmowania wysiłku. Ta grupa uczniów zdolnych uczy się w klasie gorzej niż przeciętni uczniowi. Może być klasyfikowana jako mająca trudności w nauce. To grupa najtrudniejsza do rozpoznania. W warunkach świetlicy szkolnej zdarza się, że uczniowie ci wybierają do wykonania trudne zadania, np. w trakcie realizacji projektów i dobrze sobie z nimi radzą. Zwykle jednak nie powoduje to zmian postępowania w klasie.
Zdolni nie zawsze są lubiani przez nauczycieli czy rówieśników. Pamiętajmy, że taka sytuacja powoduje dodatkowe napięcia i konflikty między wychowankami, a także na linii wychowanek-nauczyciel. Wychowawca świetlicy może sprostać współpracy z uczniem wybitnie zdolnym sprawiającym trudności. Kluczem do ucznia jest cierpliwość, zrozumienie, ale również konsekwencja w przestrzeganiu ogólnie przyjętych zasad w szkole i danym zespole.
Zgodnie z typologią C. Barta, u dzieci występuje pięć rodzajów uzdolnień,
a mianowicie: słowne, matematyczne, techniczne, artystyczne i twórcze. Praca w świetlicy sprzyja rozwijaniu tych uzdolnień. Dbamy o to, aby każdy uczeń uczestniczył w różnorakich propozycjach. Chcemy stworzyć dziecku możliwości poznania jak największej liczby różnych form aktywności, tak, aby samo poczuło, co jest mu bliskie, co je cieszy i fascynuje.
W pracy z uczniami zdolnymi stosujemy różnorodne metody, a w szczególności nowoczesne metody aktywizujące (problemowe – PBL, drama, specjalne programy, grupy, kluby dyskusyjne itp.), realizujemy programy własne. Zachęcamy do badania i odkrywania otaczającej rzeczywistości. Wykorzystujemy wiedzę dziecka w trakcie prowadzenia zajęć. Każdy uczeń, a zwłaszcza zdolny, to wielka indywidualność i do jego indywidualnych cech należy dostosować właściwe metody pracy i sposoby oddziaływania. Praca z uczniem zdolnym wymaga nowatorstwa i niekonwencjonalnych działań. Metodą sprawdzoną jest życzliwa, poparta argumentami dyskusja i ocena.
W świetlicy prowadzimy wewnątrzświetlicowe koła zainteresowań, zachęcamy dziecko do udziału w konkursach, przedstawieniach teatralnych, występach muzycznych, zawodach sportowych itp. Zawsze jednak należy pamiętać, że wychowanek po lekcjach musi mieć czas na aktywność własną- niezorganizowaną przez nauczyciela- a obserwacja dziecka w trakcie tej aktywności daje cenne spostrzeżenia w interesującym nas temacie.
Świetlica podejmuje działania angażujące społeczność lokalną, aby wspierać rozwój dzieci o szczególnych potrzebach edukacyjnych. Współpracujemy np. z Klubem Seniora, którego przedstawiciele wzbogacają ofertę naszej świetlicy. Wspólnie realizujemy projekty. Stale poszerzamy ofertę zajęć.
W świetlicy angażujemy zdolnych uczniów do działań na rzecz promocji szkoły
w środowisku lokalnym. Dzieci piszą artykuły, przygotowują występy w imprezach środowiskowych, wykonują prace na kiermasze.
Tworzymy w szkole system popularyzacji dorobku dzieci zdolnych poprzez wizualizację osiągnięć. Organizujemy prezentacje w różnych formach- od prezentacji komputerowej po wystawy prac czy przedstawienia innych talentów np.
w trakcie przeglądu „Mam talent”.
Aby osiągnąć prawidłowy rozwój, każde dziecko potrzebuje sukcesów, zwłaszcza w edukacji, gdyż, pozwolą one uwierzyć mu we własne możliwości, przynosząc radość, a także znaleźć siły i chęci do zmierzenia się z trudnościami. Praca na zajęciach w świetlicy, opartych na dobrowolności, nieograniczonych czasowo oraz brak presji ocen klasy szkolnej i luźna organizacja miejsca wpływa korzystnie na motywację do działania.
Należy jednak pamiętać, że bez indywidualnej pracy w domu i wsparcia rodziny szanse na rozwój zdolności są niewielkie.
Reasumując, rolą wychowawcy świetlicy jest tak dostosować pracę i metody, aby zaspokoić potrzeby wszystkich podopiecznych, w tym uczniów zdolnych. Ważne jest by stworzyć w świetlicy przyjazną i miłą atmosferę, wzmacniać poczucie wartości dzieci i uczyć ich zasad prawidłowej komunikacji. W świetlicy dziecko uczy się przede wszystkim przez aktywne działanie, zwykle w zabawie. Wychowawca musi być mentorem, przyjacielem i wspaniałym organizatorem.
Warto zatroszczyć się, aby świetlica szkolna była ważnym punktem w życiu szkoły, by miała ciekawą ofertę i tętniła życiem.
Wioletta Kucharek